Hamilelikte Stresle Baş Edebilme Yöntemleri

Hamilelik dönemi, pek çok açıdan anne ve baba adayları için farklı ve özel bir süreci kapsıyor. Bedensel değişimler ve beraberinde gelen  “annelik duygusuna” ilişkin bakış açımız bu süreçte bir çok duygunun bir arada yaşanmasını sağlamaktadır.

Bu heyecanlı sürecin başında anne ve baba adayları kendilerini mutlu ve güçlü hissederler. Bu duygulara sürecin ilerleyen aşamalarında hormonal değişimler ve eşler arasında rollerin değişmeye başlaması ile birlikte endişeler, özgüven sorgulamaları ve stres eşlik edebilir. Aslında bu durumu da sürecin olağan bir parçası olarak kabul edebilmek çeşitli zorluklarla baş edebilmenin ilk adımı olarak görülebilir.

Anne adayları başlangıçta bedenlerindeki değişimlere odaklanırlar. Sonraki dönemde ise genel olarak kendi anne ve babalarıyla kurdukları ilişki tarzı ve erken çocukluk dönemlerindeki yaşantılar, anne adayının hamilelik sürecindeki psikolojik tepkilerinde belirleyici olabilmektedir. Ayrıca modern çağın kişilere sunduğu “mükemmel anne imajı “ ve “hiç hata yapmamalıyım” duygusu anne adaylarının zihinsel, bedensel ve duygusal pek çok tepki vermesine neden olabilmektedir.

Stres faktörlerinin bu şekilde bir araya geldiği durumlarda anne adayları sinirlilik, odaklanmada güçlük, unutkanlık, aşırı kaygılı olma v.b. gibi tepkiler verebilirler. Bu tepkiler aslında hamilelik sürecindeki değişimleri sonrası bir anlamda yeniden bir denge sağlama çabası olarak görülebilir. Bu denge sağlama çabasında pek çok baş etme kanalı kullanılabilir.

Kişilerin stresle baş etme kanalları çok yönlüdür. Bu süreçte öncelikle bu kanalları belirlemeli ve mümkün olduğunca bu kanalların birçoğunu kullanmalıyız:

• İnanç Kanalı (Belief): Anlam arama ve değer sistemlerini kapsar. Anne adayları öncelikle “anne olma duygusunun” kendileri için nasıl bir anlam taşıdığını belirleyerek zihinsel bir hazırlık sağlayabilirler. “Anneliğin” kendileri için anlamını ve bu konudaki düşüncelerini eşlerin kendi arasında da paylaşması son derece yararlı görülmektedir.
• His/Duygu Kanalı (Affect): Hamilelik sürecinde yaşanılan endişelerin, heyecanların, korku ve diğer duyguların anne adayı tarafından göz ardı edilmeden çevresiyle ve kendisiyle paylaşılması çok önemli bir psikolojik dayanıklılık sağlayabilir. Bu duyguların dışavurumu için anne adayları kendi yöntemlerini uygulayabilirler. Hamilelik sürecinde yaşanan duygu ve düşünceleri düzenli olarak yazmak anne adaylarına yardımcı olabilir. Bunun yanında resim çizmek, anne adaylarının yer aldığı drama gruplarına katılmak, müzik dinlemek, kil ile yapılan faaliyetler v.b. gibi sanatsal etkinlikler de duyguların açığa çıkarılmasın da yararlı olabilmektedir.
• Sosyal Kanal (Social): Anne adaylarının bu süreçte anlaşıldıklarını hissedebildikleri arkadaşları ve aile üyeleriyle görüşmeleri stresle baş edebilmede önemlidir. Bunun yanında kaygı tetikleyici ortam ve insanlardan, yakın çevrenin kendi hamilelik süreçlerindeki olumsuz örneklerini çok fazla dinlemekten uzak durabilmek de dikkat edilmesi gereken noktalardandır.
• Hayal kanalı (Imagination): Resimler, rüyalar, hayaller ve içten gelen hislerle yaratıcı çözümler bulmayı içerir. Örneğin anne adayının zaman zaman dingin bir ortamda, sakinleştirici bir müzik eşliğinde gözlerini kapatarak doğumun güzel bir şekilde gerçekleştiğini ve bebeğini kucağına aldığı an hissedeceği mutluluğu hayal etmesi kendisini daha iyi hissetmesine yardımcı olabilir. Özellikle hamileliğin ikinci üç ayında bebeğin hareketlerinin daha fazla hissedilmesiyle beraber bebeğin hayali resmi annenin kafasında daha çok oluşmaya başlar. Psikolojik bağlanmanın oluştuğu bu evrede annenin karnındaki bebeğiyle konuşmaya başladığı görülebilir. Bu durum hayal kanalının gelişmesi ve sonrasında sağlıklı bir anne-çocuk ilişkisinin oluşması için hazırlık olarak görülebilir.
• Bilişsel Kanal (Cognitive): Bazı kişiler stres yaratan yaşantılar sonucu olayla ilgili ne kadar çok somut bilgi toplarlarsa kendilerini o derece iyi hissedebilmektedirler.  Anne ve baba adayları hamilelik süreciyle beraber pek çok konuda araştırma yapabilmektedirler. Fakat özellikle internet ortamında kaynağı belirsiz çok fazla bilgi edinip kaygı düzeyini arttırmamaya dikkat edilmelidir. Anne-baba adaylarının doktorlarıyla sağlıklı bir güven ilişkisi kurabilmeleri daha rahatlatıcı olabilmektedir.
• Fiziksel Kanal (Physical): Aşırı hareketlilikten tam gevşemeye varan ve stresle baş etmenin değişik yollarını içeren davranışlara kadar çok geniş bir alanda etkilidir. Bu anlamda ağaçlık alanlarda ve deniz kenarlarında yürüyüşler yapmak, nefes egzersizleri anne adaylarına bedensel ve psikolojik destek sağlayabilir. Özellikle stres ve kaygının zihni çok fazla meşgul ettiği zamanlarda “gevşeme ve diyafram nefes egzersizi” yapmak kan dolaşımını rahatlatarak, zihinsel rahatlık da sağlayabilir. Ayrıca gevşeme egzersizleri, kişinin bedeninin stres yaratan duruma  karşı verdiği tepkilerin farkına varmasını ve sonrasında kasların rahatlamasını sağlar. Böylece doğru nefes alma yöntemleri ile kişiyi daha güçlü kılar.  Nefes alma, gevşeme, yürüyüş yapma etkinliklerinin yanında kişinin kuaföre, alışverişe, spor yapmaya gitmesi, yemek yemesi de fiziksel baş etme kanalları arasında sayılabilir.

Anne ve babalık keyifli ve mutluluk verici bir duygu olmakla birlikte pek çok sorumluluğu da içermektedir. Ebeveynlerin çeşitli stres faktörlerinin etkilerini  yukarıda bahsedilen baş etme kanallarını aktif olarak kullanarak azaltabilirler. Yukarıda anlatılan yöntemlerin yanında anne adaylarının kendilerini fiziksel ve psikolojik olarak yıpratabilecek alışkanlıklara “hayır diyebilmesi” zorlandıkları durumlarda yakın çevrelerinden yardım isteyebilmeleri, eşler arasında kaygı ve duyguların paylaşılması, sanatsal faaliyetler süreci kolaylaştıran noktalardır. Anne adayları bahsedilen baş etme kanalarının hepsini kullanma potansiyeline sahip olduklarını göz önünde bulundurmalıdırlar. Bir yandan gerçekçi tutumlar sergileyerek bir yandan da bu özel sürecin keyfini çıkarmaya çalışmaktan, mutlu oldukları insanlarla mutlu oldukları faaliyetleri gerçekleştirmekten çekinmemelidirler. Bu süreç içerisinde bir miktar kaygı normaldir ve bu bir miktar kaygı anne adayının sürece doğru şekilde odaklanmasını sağlayabilir. Fakat stres ve kaygının günlük hayatı sürekli olumsuz etkileyecek kadar zihni meşgul ettiği durumlarda uzman desteği almak da stresle baş etme becerilerimizi güçlendirebilir.

Emre Alıcı
Uzm. Psikolojik Danışman